Anadolu’da eski yerleşim yeri katmanlarından oluşan tepelere halk arasında Höyük adı verilmektedir. İlk çağlarda  bir yerleşim için aranan en önemli özellik güvenli olması ve akarsu kenarlarında bulunmasıydı. 9000 yıllık olan Gözlükule Höyüğü ’nün yerleşim yeri olarak tercih edilmesinin en önemli nedenlerinden birisi Tarsus kent merkezindeki tek yükselti olmasıdır. Tarsus (Berdan) Çayı’nın özellikle bahar aylarındaki taşkınlarından korunmak için burası yerleşim yeri olarak tercih edilmiştir.  

Çeşitli afetler, savaşlar, salgın hastalıklar veya başka nedenlerle ilk yerleşim yıkılınca/terk edilince sonradan gelen insanlar başka bir yer aramaktansa yerleşim için en uygun olan akarsu kenarındaki bu alanı tekrar düzenleyip üzerine yeni bir yerleşim yeri inşa ediyordu.  Bu şekilde; Gülek Boğazı’na yakın konumu ve doğal limanı ile tarih boyunca popüler bir yerleşim yeri olan Tarsus’ta Gözlükule  33 kat olarak gelişmiştir.

O dönem denizle bağlantılı doğal bir liman olan Regma Lagünü vasıtasıyla denizle de bağlantılı olan  Tarsus’a gelen  Mısır Kraliçesi Kleopatra’yı halkın Gözlükule’den coşkuyla selamladığı belirtilmektedir. İmparator Justinyen zamanında şehri taşkınlardan korumak amacıyla ırmağın yatağı değiştirilince Regma Lagünü’de liman özelliğini kaybederek bataklık haline gelmiştir.

Roma İmparatorluğu döneminde Tarsus kent merkezi kuzeye kaymış Gözlükule ise  kenar mahalle durumuna   gelmiştir.

Orta Çağ yerleşmeleri höyüğün en üst kısmında bulunduğundan defineciler ve doğal sebepler yüzünde tahrip olmuştur.

Gözlükule Kazısı

Gözlükule ’de ilk kazıları 1845’te İngiliz konsolosu Berker sonrasında ise Fransız tarihçi ve Eski Kilikya kitabının yazarı Chales Victor Langlois yapmıştır. Bu kazılarda bulunan heykelcikler ve mühürler ise kaçırılmış olup, Louvre Müzesi ve British Museum’da sergilenmektedir.

Hüyükteki ilk büyük kazılar ise Atatürk’ün talimatıyla Amerika’dan bazı kuruluşların da katkılarıyla 1934 yılında Hetty Goldman başkanlığında başlatılmıştır. Kazılar neticesinde Cilalı taş devrinden İslam dönemine kadar 33 tabaka bulunmuştur.

Kazılarda Kilikya Seramiği ve  Mezopotamya Mozaiği olarak bilinen  buluntuların yanı sıra bazı sokaklar ve kerpiç evler açığa çıkarılmıştır. Ayrıca hiyeroglif ve çivi yazılı mühür ve mühür baskıları bulunmuştur.

Hitit Kralı 3. Hattuşili’nin eşi ve Kadeş Antlaşması’nda imzası bulunan Puduhepa’ya ait mühür ve Kizzuwatna Kralı İspitahsu’nun mühür baskısı gibi çok önemli eserler de  bu kazılarda bulunmuş olup Adana Arkeoloji müzesinde sergilenmektedir.

Kazı sonuçlarına dair bulgular üç cilt olarak Princeton Universitesi Yayınevi tarafından basılmıştır ve tarihöncesi Anadolu arkeolojisini aydınlatan en önemli eserlerden biri olarak kabul edilmektedir.  

Anadolu Arkeolojisi’nin için en öneml isimlerden  biri olan Machteld James Mellink ve Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü’nden bir ekip 2001 yılında yeni dönem kazılarına başlamıştır. Boğaziçi Üniversitesi’nden  Profesör Aslı Özyar başkalığında 2007 yılında  yeniden başlayan kazılar halen devam etmektedir.

Gözlükule Araştırma Merkezi

Tarsus-Gözlükule Kazıları Araştırma Merkezi, eski bir çırçır fabrikasının restore edilmesiyle 2017 yılında kurulmuştur. Gözlükule Höyüğü’nün hemen güneyinde yer almakta olup buradaki kazıları sürdüren Boğaziçi Üniversitesi’ne tahsis edilmiştir.   Arkeolojik kazı çalışmalarının yürütüleceği, laboratuvar, malzeme arşivi ve depoların yer alacağı bir araştırma merkezi olarak hizmete açılmıştır.

2019 yılında Boğaziçi Üniversitesi Tarsus-Gözlükule Arkeoloji ve Araştırma Merkezi, binanın orijinalliği ve restorasyonundaki başarıdan dolayı Europa Nostra Kültürel Mirasın Korunması Ödülü’nü kazanmıştır.  

Gözlükule Höyüğü Nerededir? Yol Tarifi Bilgileri. Höyüğe Nasıl Gidilir?

Gözlükule Höyüğü Mersin’in Tarsus İlçesi’nin Eski Tarsus olarak da bilinen güney kesiminde Caminur Mahallesi’nde yer almaktadır.

Mersin’den özel araçla Gözlükule’ye gitmek için Mersin-Adana karayolu veya otoban kullanılarak Tarsus’a ulaştıktan sonra ilçe içindeki tabelalar takip edilmelidir.

Toplu taşıma kullanarak buraya ulaşmak içinse otobüs veya trenle Tarsus’a ulaştıktan sonra şehir içi toplu taşıma araçlarını kullanmak gerekmektedir.

Gözlükule Höyüğü Çevresinde Görülebilecek Yerler:

Gözlükule Höyüğü eski Tarsus’un merkezi olarak görülebilir ve Tarsus Ulu Cami, Kırkkaşık Bedesteni, ve Kubatpaşa Medresesi’nin yanı sıra Hz Danyal Makamı (Makam Camii), St. Paul Kuyusu, Saint Paul Kilisesi, Kleopatra Kapısı, Eski Tarsus Evleri, Antik Roma Yolu gibi turistik noktaların tamamı buraya yürüyüş mesafesindedir. Özel araçla gelenlerin taşıtlarını uygun bir yere bırakıp tüm bu noktaları yürüyerek gezmelerini öneriyoruz. Bu sayede antik döneminden Cumhuriyetimize kadar  tarih dolu saatler  yaşayacağınız yorucu olmayan ve keyifli bir yolculuk yapacaksınız.

Yakın konumdaki diğer turistik noktalar:

Nusret Mayın Gemisi: 2 km

Tarsus Şelalesi: 2,7 km

Tarsus Hayvanat Bahçesi: 7,6 km

Eshab-ı Kehf: 14,3  km

Taşkuyu Mağarası: 14,2 km